Afwijzing doet pijn. Letterlijk!

De afgelopen dagen heb ik dit weer aan den lijve mogen ondervinden. Ik zal eerst wat toelichting geven op het letterlijk pijn doen van afwijzing.

Onderzoek (Eisenberger et al., 2003; Kross et al., 2011) toont aan dat sociale afwijzing dezelfde hersengebieden activeert als fysieke pijn.

Voor hoogsensitieve personen (HSP), mensen met ADHD (rejection sensitivity dysphoria – RSD) en mensen met autisme (ASS) is deze pijn vaak nog intenser.

HSP: Hun diepe emotionele verwerking maakt afwijzing extra pijnlijk.

RSD bij ADHD: Dopaminedisregulatie leidt tot heftige, impulsieve reacties op kritiek of uitsluiting.

ASS: Moeite met sociale signalen en een gevoel van anders zijn versterken de impact van afwijzing, vaak met overanalyse of langdurige stress.

Opvallend is dat paracetamol sociale pijn kan verzachten (DeWall et al., 2010). Dit onderstreept hoe diep afwijzing in ons brein snijdt en fysiek pijn doet.

De neurodivergente soep in mijn hoofd omvat ingrediënten van HSP, ADHD en ASS. Daarnaast is er sprake van een hoge intelligentie. Dubbel bijzonder wordt dit ook wel genoemd.

De gevoeligheid voor afwijzing heeft mij mijn hele leven in de weg gezeten. Hoewel ik enorm kon genieten van leren was het functioneren in een schoolsetting allesbehalve gemakkelijk voor mij.

Mijn gevoeligheid voor afwijzing en voor onder- en overprikkeling speelden hier een grote rol bij.

Waarom vond ik het toch zo moeilijk om in een groep te functioneren? Zelfs bij mijn HBO+ opleiding op mijn 46e ervaarde ik weer dezelfde spanning.

Ik kon het veel beter verbloemen en maskeren, maar intern waren de gedachten en gevoelens gewoon precies hetzelfde als op de middelbare school. Bij wie moet ik gaan zitten, hoe sluit ik aan bij een groepje, mijn hemel, waarom moet er toch altijd in groepjes worden gewerkt?! HELP!

De afgelopen jaren heb ik meer en meer geleerd over hoe mijn brein anders waarneemt en reageert dan bij de meeste mensen. Dit kwam door het pad van mijn dochters dat ook bij mij tot inzichten leidde. Ik werd hierdoor ook milder naar mezelf.

Het afgelopen jaar ben ik door een hel gegaan in het herstellen van uitgezaaide borstkanker. Hierna dacht ik dat niks futiels mij meer zou raken. Want wat is nu afwijzing in verhouding tot een levensbedreigende ziekte?

Dat bleek toch iets te kort door de bocht gedacht..

Ik heb mijn wereldje heel klein gehouden toen ik ziek was. Dat voelde het veiligst. Nu ik aan het herstellen ben, wordt dit wereldje weer wat groter.

Ik begon me steeds beter te voelen en afgelopen week had ik inspiratie. Ik maakte een post voor social media om met een positieve blik te kijken naar talent in neurodivergentie.

De overexcitabilities uit de positieve desintegratie theorie kunnen een tool zijn hierbij. De afgelopen jaren heeft de Intenso-methode hierin voor veel kinderen en jongeren een positief effect gehad.

De post werd goed opgepikt. In een paar dagen tijd meer dan 10.000 keer gelezen en meer dan 160 keer geliket. Wat tof!

En toen kwam mijn oude vriend rejection sensitivity om de hoek kijken..

Er is veel onderzoek gedaan naar rejection sensitivity dysphoria (RDS) bij ADHD. Ook bij HSP is hier onderzoek naar gedaan. Bij ASS is hier minder onderzoek naar gedaan maar rapporteren veel mensen met ASS een sterke emotionele impact van sociale afwijzing. Er zijn wel verschillen in uitingen:

Hoogsensitieve Personen (HSP):

• Uiting: Afwijzing voelt diep emotioneel en soms fysiek pijnlijk door intense prikkelverwerking. HSP’s ervaren vaak verdriet, angst of een lager zelfbeeld, maar de reactie is meestal introspectief en minder impulsief.
• Oorzaak: Verhoogde activiteit in de anterior cingulate cortex (ACC) en insula (Eisenberger et al., 2003) door hun natuurlijke gevoeligheid voor emotionele en sociale signalen. Hun empathische aard versterkt de impact van afwijzing.
• Verwerking: HSP’s hebben de neiging om afwijzing te internaliseren en er langer over na te denken, maar kunnen dit vaak reguleren met zelfreflectie of een ondersteunende omgeving. De reactie is minder explosief dan bij RSD.
• Uniek kenmerk: De pijn komt voort uit een diepgaande empathie en emotionele verwerking, zonder de impulsiviteit van ADHD of de sociale misverstanden van ASS.

ADHD (Rejection Sensitivity Dysphoria, RSD):

• Uiting: RSD leidt tot intense, vaak impulsieve emotionele reacties zoals woede, schaamte of verdriet, die disproportioneel kunnen lijken. De pijn is acuut en overweldigend, maar vaak kortdurend.
• Oorzaak: Dopaminedisregulatie en een minder actieve prefrontale cortex beperken emotieregulatie (Kross et al., 2011). Afwijzing triggert een snelle, sterke activatie van pijn-gerelateerde hersengebieden (ACC, insula).
• Verwerking: Mensen met ADHD hebben moeite om de emotionele reactie te reguleren, wat leidt tot snelle escalatie. Ze kunnen impulsief reageren (bijv. boosheid of terugtrekking) en daarna sneller herstellen dan bij ASS.
• Uniek kenmerk: De impulsieve, explosieve aard van RSD, gedreven door neurologische disregulatie, onderscheidt het van de meer introspectieve reacties bij HSP en ASS.

Autismespectrumstoornis (ASS):

• Uiting: Afwijzing leidt tot intense stress, overanalyse of terugtrekking, vaak door een gevoel van anders-zijn. Reacties kunnen langer aanhouden door ruminatie of moeite met loslaten.
• Oorzaak: Moeite met het interpreteren van sociale signalen en een overactieve amygdala maken afwijzing bedreigender (Baron-Cohen et al., 2000). De ACC en insula worden geactiveerd, maar de context van afwijzing wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd.
• Verwerking: Mensen met ASS analyseren sociale interacties vaak gedetailleerd, wat leidt tot langdurige stress of een versterkt gevoel van uitsluiting. In tegenstelling tot RSD zijn reacties minder impulsief, maar ze kunnen persistenter zijn.
• Uniek kenmerk: Afwijzing wordt vaak versterkt door sociale misverstanden en een chronisch gevoel van anders-zijn, in plaats van de empathische diepgang van HSP of de impulsieve dopaminereactie van RSD.

Alle drie ervaren afwijzing als emotioneel pijnlijk door activatie van pijn-gerelateerde hersengebieden (ACC, insula), zoals aangetoond in fMRI-studies (Eisenberger et al., 2003; Kross et al., 2011). Empathische communicatie kan bij alle groepen de impact verzachten (Soyman et al., 2022).

Zoals eerder benoemd heb ik kenmerken van alle drie in mijn brein als ingrediënten. Ik herken dan ook alle drie de uitingen zoals ze hier beschreven zijn. Explosief, maar helaas niet kortdurend, door het internaliseren en het rumineren en de persistentie. Pittig, kan ik je vertellen.

Ondanks tientallen positieve reacties op mijn post, waren er ook een paar negatieve reacties. “Niet wetenschappelijk onderbouwd, niet goed genoeg.”

Daar ging nu net mijn post over, over het gevoel niet goed genoeg te zijn. Ironisch genoeg leverde mijn post hierover mij uiteindelijk een gevoel van niet goed genoeg zijn op.

Het maakte me verdrietig en het maakte me boos op mezelf dat het me zo raakte. Hoe kan het dat die reacties zo groot in mijn brein worden en de andere vele positieve reacties daardoor haast geen indruk meer maakten op me?

Dit heeft onder meer te maken met mijn huidige vermogen tot reguleren. Ik ben nog herstellende en door de intense ervaringen staat mijn stress systeem nog op standje “snel getriggerd.”

De online wereld is ook een sociale wereld en wanneer er dan ineens tientallen mensen iets zeggen tegen me of vragen aan me raak ik net zoals in het “gewone” leven overspoeld. De wereld is dan ineens te groot en voelt onveilig voor mijn brein daardoor.

Ik ben nog kwetsbaar en hierdoor makkelijker getriggerd. Dat voel ik en dat geeft stress en dit wordt versterkt wanneer mijn brein gevaar detecteert zoals bij afwijzing gebeurt.

Ik wil vechten, ik wil me verdedigen. Ik wil wegkruipen onder mijn dekbed en LinkedIn van mijn telefoon afgooien. Ik wil verdwijnen. Zo ga ik van ‘fight/flight naar freeze.

Mijn man kijkt dit met lede ogen aan en biedt mij de empathische steun die ik zo hard nodig heb. Ik mag dit voelen. Als ik het voel, zakt het ook weer weg.

Ik lig in mijn bed te mediteren. Boos op mezelf dat het me zo raakt. Ineens besef ik dat ik zelf nog de grootste afwijzer ben op deze manier. Ik heb me jarenlang verborgen achter een stoer en gesloten masker. Dat wil ik niet meer.

Ook al voelt het naakt, ik wil authentiek leven. Met mijn kwetsbaarheden en mijn gevoeligheden. Zo kwam deze blog tot stand. Ik wilde delen wat met het me deed.

Niet om mezelf te verdedigen, maar om inzicht te geven in het effect op mij en zo met mijn ervaring misschien iemand anders herkenning en erkenning te kunnen geven.

Moeten anderen veranderen? Nee hoor, iedereen mag doen en zijn wie hij of zij wilt en zeggen wat hij of zij wilt. Ik sta altijd open voor opbouwende kritiek, maar de RSD maakt dit op dit moment dus wel extra uitdagend.

Het is aan mij waar ik mijn aandacht op richt. Voor mij werkt het om mijn aandacht te richten op mijn veilige kring en zo kom ik weer bij mezelf en tot regulatie.

Ik ben goed genoeg zoals ik ben. Ik probeer positiviteit te brengen naar de neurodiverse en neurodivergente doelgroep waarbij uit onderzoek naar voren komt dat empathische communicatie de impact van afwijzing kan verzachten. Aan de hoeveelheid positieve reacties is te zien dat het dit effect heeft.

Dat is dan ook mijn doel. Ik ben geen wetenschapper, ik ben een jeugdhulpverlener en trainer. Ik deel wat in mijn professionele leven en privé leven effectief is gebleken.

Ik kijk met een nieuwsgierige en kritische blik naar de wereld en dus ook naar de wetenschap. Per slot van rekening werd bijvoorbeeld EMDR eerst als kwakzalverij gezien en is het nu behandelmethode nummer 1 bij trauma. Dingen veranderen continu, ook in de wetenschap.

Bronnen

• Eisenberger et al. (2003). Does Rejection Hurt? An fMRI Study of Social Exclusion. Proceedings of the National Academy of Sciences, 100(20), 12021-12026.
• Kross et al. (2011). Social Rejection Shares Somatosensory Representations with Physical Pain. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(15), 6270-6275.
• Baron-Cohen et al. (2000). Social Intelligence in the Normal and Autistic Brain: An fMRI Study. European Journal of Neuroscience, 11(6), 1891-1898.
• Soyman et al. (2022). Human Intracranial Recordings Reveal the Human Insula Encodes the Intensity of Others’ Pain. eLife.