Het Delphimodel en stress
Het Delphi Model biedt een interessant perspectief op hoogbegaafdheid door drie dimensies te belichten: denken, voelen en zijn. Hierin zie je ook weer de pijlers van HeartBraining terug: hart, brein en lijf. We kunnen ook kijken naar hoogbegaafdheid en stress aan de hand van dit model.
Denken: hoogintelligent.
Hoogbegaafd denken is als een formule 1-race in het brein, waarbij de gedachten als raceauto’s door de bochten suizen. Het Delphi Model beschrijft hun superkracht: het vermogen om ingewikkelde problemen te kraken met de snelheid van een pizzabezorger op een raket. Hoogbegaafden denken niet buiten de doos; ze denken alsof er helemaal geen doos is! Maar wat nu als het de bedoeling is dat je denkt IN de doos? Wat als veel mensen om je heen IN de doos denken en jij misschien wel de enige bent die buiten de doos denkt? Dan zal je regelmatig horen: ‘je denkt veel te moeilijk!’ Maar net zoals het niet mogelijk is om moeilijker te denken dan je hoofd kan, kan jij ook niet makkelijker denken dan je hoofd kan. Het anders denken en de bijbehorende afwijzing kunnen dan flinke stressoren zijn.
Zijn: autonoom.
Autonomie betekent dat je de baas bent over je eigen keuzes. Maar als je een kind bent is er niet zo veel waar je baas over bent. Vaak zie je die sterke drang naar autonomie al op jonge leeftijd terug op de twee gebieden waar jonge kinderen wel controle over kunnen pakken: slapen en eten. Je kunt als ouder nog zo je best doen, je kunt kinderen niet dwingen tot slapen en eten. Op latere leeftijd zie je dit ook vaak terug op het gebied van leren. Ouders kunnen ook hier hun uiterste best doen, maar je kunt een kind niet dwingen tot leren. Kinderen die sterk autonoom zijn willen graag zelf leren door eigen ervaring. Zij nemen niet aan wat anderen vinden of voelen enkel omdat zij dit zo ervaren hebben, maar willen zelf ervaren waarom iets wel of niet een goed idee is. Ze worden dan ook vaak eigenwijs gevonden. Het niet zelf kunnen bepalen over jezelf kan voor veel stress zorgen. Bij zowel de kinderen als de ouders of leerkrachten..
Voelen: rijkgeschakeerd.
Rijkgeschakeerd voelen kan je zien als heel veel tegelijk kunnen voelen. Wanneer je aan kinderen met dit kenmerk vraagt wat ze voelen, kunnen ze hier vaak geen antwoord op geven. Zij voelen heel veel tegelijk en kunnen niet goed ontwarren wat ze dan allemaal voelen. Zij voelen niet alleen veel, maar ook heel diep. Dit betekent dat wanneer zij een negatieve emotie voelen, die nu eenmaal bij het leven horen, zij hierdoor overspoeld kunnen worden. Dit kan leiden tot grote gevoelens zoals wanhoop, uitzichtloosheid, paniek etc. Zo kan wat in de ogen van iemand anders ets kleins is, door deze kinderen worden ervaren als iets gigantisch. Hun reactie lijkt dan voor anderen buitenproportioneel en dan ligt de term ‘dramaqueen’ al snel op de loer. De combinatie tussen de grote emoties en daar bovenop nog de afwijzing kan voor veel stress zorgen. Zij kunnen immers niet minder voelen, net zoals anderen niet meer kunnen voelen.
Willen en doen: gedreven, nieuwsgierig en scheppingsgericht.
Kinderen met deze kenmerken zijn gedreven en nieuwsgierig richting de maatschappij. Zij willen zelf scheppen en creëren. Zij denken na over waarom dingen zijn zoals ze zijn en stellen hier kritische vragen over omdat ze het willen verbeteren. Zij bedenken nieuwe manieren of regels om dingen te doen die in hun ogen beter werken. Maar wat als jouw omgeving wil dat alles zo blijft als het is? Wat als zij vinden dat je gewoon moet luisteren en het moet doen zoals het hoort? Dan kan dit veel strijd geven. Het kan voor deze kinderen onbegrijpelijk zijn dat mensen iets doen omdat het zo hoort zonder dat zij openstaan voor een andere of betere manier. Dit kan voor veel stress zorgen.
Waarnemen: hoogsensitief.
Kinderen die de wereld hoogsensitief waarnemen, nemen als het ware de wereld waar zonder een filter. Alles komt binnen. Waar mensen die dit kenmerk niet hebben een soort vergiet voor prikkels hebben wat filtert wat wel of niet binnen moet komen, is het alsof bij deze kinderen dat vergiet veel grotere gaten heeft of misschien zelf wel maar één groot gat heeft. Dit kan ervoor zorgen dat er snel een overload aan prikkels wordt ervaren en overprikkeling ligt dan al snel op de loer. Door de overprikkeling kunnen zij gedrag laten zien zoals boos doen of weglopen. Dat geeft dan vaak weer een reactie van de omgeving waardoor zij nog verder overprikkelen.
Samenspel met de maatschappij: snel, creatief, intens en complex.
Kinderen met deze kenmerken leven in een hoog tempo. Ze denken snel en creatief, voelen intens en complex. Dat maakt hen voor de maatschappij lastig om te volgen en bij te houden. En ook voor zichzelf kan dit soms gelden. Dan worden zij volledig overspoeld door al dat denken en voelen. Het feit dat je als “anders” kunt worden ervaren door deze kenmerken, maakt het juist door deze kenmerken weer meer intens om door anderen als “anders” te worden gezien. Het geeft dan ook makkelijk afwijzing op wie je bent. Deze kenmerken zijn onderdeel van jouw zijn, jouw eigen ik. Die kan je niet veranderen. Wanneer zij dit proberen te veranderen, raken zij verwijderd van zichzelf. Zij krijgen dan minder afwijzing, maar zijn niet meer authentiek en dan geeft dit juist weer stress.
Hoogbegaafdheid en stress.
Heeft iedere hoogbegaafde alle kenmerken die in het Dephimodel genoemd worden? Nee. Feit is dat er nog steeds geen eenduidige definitie van hoogbegaafdheid is. Sommigen zien het enkel als een hoge score op een IQ-test. Je kunt ook gewoon een hoge intelligentie hebben zonder de andere kenmerken.
Er zijn meerdere modellen over het concept ‘hoogbegaafdheid’ in omloop. Het kan helpend zijn om die modellen in te zetten om te onderzoeken of de kenmerken die erin genoemd worden zorgen voor stress bij een persoon. Het gaat ons dus niet om hoogbegaafdheid “diagnosticeren” aan de hand van een model of definitie, maar onderzoeken of de modellen helpend kunnen zijn bij het inzicht krijgen in stressoren. Op deze manier werken we toe naar stressregulatie. We werken altijd vanuit het principe hoofd, hart, handen. We gaan van inzicht krijgen naar voelen en van daaruit naar hoe te handelen.
Binnen onze trainingen en opleiding werken we dan ook met meerdere modellen en definities om een zo breed mogelijk beeld mee te kunnen nemen. De trainingen zijn opgebouwd volgens de drie pijlers. Eerst het hoofd (kennis vergaren), dan het hart (de kennis doorvoelen) en van daaruit naar handen (praktische concrete handvatten).
